آگاهی واجی: روند رشد و نقش آن در خواندن

آگاهی واجی به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با خواندن دارد، پژوهش های بسیاری را در دهه­های اخیر به خود جلب کرده است. این مقاله بر آن است که با نگاهی مبسوط به تعریف آگاهی واجی و رشد آن، به بررسی ارتباط آن با خواندن و نارساخوانی بپردازد. آگاهی واجی، به مفهوم آگاهی صریح فرد از واحدهای صدایی کلمه شفاهی و توانایی او در دستکاری این واحدهاست. آگاهی واجی دارای سه سطح آگاهی از هجا، آگاهی از واحدهای درون هجایی و آگاهی از واج است که به همین ترتیب و با همپوشانی با یکدیگر در روند رشد آگاهی واجی ظهور می­یابند. آگاهی واجی با برخی دیگر از مهارت­های زبان شفاهی نظیر خزانه واژگان در ارتباط است. در برخی از افراد دارای اختلالات گفتار و زبان نظیر افراد دارای آسیب های زبانی و اختلالات صداهای گفتاری، نقص آگاهی واجی مشاهده می­شود. در زبان­های الفبایی، آگاهی واجی ارتباط تنگاتنگ و دوسویه­ای با خواندن دارد و افراد دارای نقص در آگاهی واجی، در خواندن از مسیر آوایی دچار مشکل می­شوند. نقص در آگاهی واجی، یکی از مهم­ترین نقص­های کودکان نارساخوان محسوب می­شود. توصیه می­شود آموزش آگاهی واجی جزء برنامه­های آموزشی کودکان عادی و نارساخوان قرار گیرد. با وجود پژوهش­های بسیاری که در سالیان اخیر در زمینه آگاهی واجی در ایران صورت گرفته است، اما هنوز به تحقیقات بیشتری در زمینه­های مختلف آگاهی واجی نظیر سطوح مختلف آگاهی واجی و رشد آن و طراحی مداخلات آموزشی مناسب با این زبان نیازمندیم.